Inną grupą leków są tzw. myorelaksanty. Leki te zmniejszają napięcie mięśni przykręgosłupowych zmniejszając dolegliwości bólowe. Ponadto w bardzo ciężkich zespołach bólowych stosuje się mocniejsze preparaty przeciwbólowe. W skrajnych przypadkach (najczęściej w leczeniu szpitalnym) można zastosować leki opiatowe ( narkotyki).

Leczenie farmakologiczne stosuje się najczęściej w ostrej fazie bólów kręgosłupa, przez okres kilku tygodni. Leki te miewają niestety działania uboczne, a przedłużanie ich stosowania może ujawniać ich toksyczne działanie.

2. Metody rehabilitacyjne.

Należy podkreślić, że jest to bezwzględnie podstawowy sposób leczenia w zespołach bólowych kręgosłupa związanych z chorobą zwyrodnieniową kręgosłupa. Niezależnie od etapu i zaawansowania tego schorzenia do "repertuaru" działań terapeutycznych należy włączyć leczenie rehabilitacyjne. Takie leczenie obejmuje wiele przeróżnych sposobów z dziedziny: fizykoterapii, kinezyterapii, czy zabiegów o charakterze balneologicznym.

Jak się wydaje - najbardziej skuteczne w leczeniu rehabilitacyjnym są metody obejmujące masaż mokry czy suchy, krioterapia ogólna (kriokomora), kinezyterapia (leczenie ruchem) sposobem McKenziego.

Oddając się w ręce rehabilitanta musimy mieć pewność, że powierzamy rehabilitację kręgosłupa człowiekowi gruntownie wykształconemu i doświadczonemu w swojej dziedzinie.

3. Leczenie operacyjne

zarezerwowane jest dla wąskiej grupy pacjentów. Tyko niewielki procent ludzi skarżących się na bóle kręgosłupa wymaga leczenia operacyjnego. Poniżej podaję kilka podstawowych zasad, o których powinien wiedzieć chory myśląc o operacji:

Zasada1

Leczenie operacyjne w bólach kręgosłupa jest najczęściej leczeniem przeciwbólowym. Nie są to zabiegi, które ratują życie. Ich celem jest poprawienie komfortu życia pacjenta. W związku z tym tylko chory może zdecydować czy i kiedy poddać się takiemu zabiegowi.

Zasada2

Nie ma jednej operacji na bóle kręgosłupa. Ze względu na skomplikowany charakter choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa, zabieg operacyjny powinien być dobrany do konkretnego chorego. Jest kilkanaście rodzajów operacji i nie ma jednej, która uzdrawia wszystkich. Niestety zdarza się, że nie wszystkie ośrodki zajmujące się chirurgią kręgosłupa są w stanie zaoferować pełen wachlarz zabiegów. Może to powodować sytuację, że "dopasowuje" się chorego do wykonywanych operacji a nie na odwrót.

Zasada3

Zabieg powinien być przeprowadzany technikami minimalnie inwazyjnymi. Zmniejsza to uraz okołooperacyjny, przyśpiesza gojenie, powrót do zdrowia oraz - co za tym idzie - redukuje do minimum czas pobytu chorego w szpitalu.

Zasada4

Jedną z podstawowych ról lekarza mającego operować chorego jest dokładne zapoznanie pacjenta z wynikami leczenia. Chory musi wiedzieć, że chirurgia kręgosłupa to nie panaceum na wszystko, musi wiedzieć, czego się może spodziewać, a na co nie może liczyć.

Zasada5

Samo leczenie operacyjne, bez uzupełnienia postępowaniem rehabilitacyjnym, bez zmiany trybu życia i bez aktywnego udziału chorego w dalsze zdrowienie, jest działaniem połowicznym i nie przynosi maksymalnego efektu.

Rodzaje zabiegów operacyjnych

Mikrochirurgiczne usunięcie wypukliny dysku.

Inna nazwa tego typu operacji do mikrodiscektomia.

Stosowany jest wypadku wypadnięcia fragmentu dysku lędźwiowego (wypuklina, przepuklina dysku). W chirurgii kręgosłupa jest to najprawdopodobniej najczęściej wykonywana procedura. W chwili obecnej mikrodiscektomia jest tzw. "złotym standardem". Istotą zabiegu jest usunięcie wpadniętego fragmentu jądra miażdżystego (dysku), z zastosowaniem techniki mikrochirurgicznej tj. z zastosowaniem mikroskopu operacyjnego i mikronarzędzi.

Jak każda minimalnie inwazyjna technika, powoduje znaczne zmniejszenie rozległości zabiegu. Nierzadkie są cięcia chirurgiczne nieprzekraczające 3 cm. Oczywiście nie tylko o wielkość blizny na skórze tu chodzi. Znacznie istotniejsze jest równie oszczędne potraktowanie struktur kręgosłupa i układu nerwowego.

Przy okazji wspomnieć należy o zrostach operacyjnych. Istnieje opinia, iż pojawienie się zrostów pooperacyjnych (blizn) w strukturach kanału kręgowego jest przyczyną nawrotu dolegliwości bólowych.

W mojej najgłębszej opinii jest to problem nieco mitologizowany. Blizny pooperacyjne w kręgosłupie powstają u każdego operowanego. Jest to normalny proces gojenia się każdej struktury uszkodzonej w trakcie operacji (skóra, tkanka podskórna, mięśnie, struktury więzadeł kręgosłupa). Rzeczywiście u niektórych chorych powodują one pojawienie się dolegliwości pooperacyjnych (czasami bardzo uciążliwych).

Jest kilka sposobów na zmniejszenie prawdopodobieństwa tego niepowodzenia.

Po pierwsze: należy stosować techniki minimalnie inwazyjne (zmniejszenie obszaru operowanego = zmniejszenie blizny pooperacyjnej).

Po drugie: należy w miarę szybko po leczeniu operacyjnym wdrożyć u chorego leczenie rehabilitacyjne. Na pewno nie później niż w 3-4 tygodnie po zabiegu.

Po trzecie: należy stosować żele przeciw-zrostowe. Są to preparaty podawane w trakcie zabiegu w okolicę struktur nerwowych, mają one zmniejszać adhezję (przyleganie) blizny do struktur nerwowych (korzeni nerwowych, worka oponowego). Wartość tych preparatów nie jest do końca sprawdzona, stosowane są one najczęściej na wyraźne życzenie chorego (musi on w warunkach polskich zakupić go z własnych środków).

Operacje mikrodiscektomii uchodzą za bardzo skuteczne. Efekt przeciwbólowy bywa wręcz spektakularny. Chory, jeśli jest w dobrej formie, może w drugiej dobie po zabiegu wyjść do domu.

Odbarczenie kanału kręgowego

Jest to zabieg uwolnienia i odbarczenia struktur kanału kręgowego w przebiegu zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych. Odbarczenie to może być wykonane metodą klasyczną (jest to zabieg tzw. laminectomii), jak również może od być wykonany metodami minimalnie inwazyjnymi.

Jest to dość obciążający zabieg, a że często wykonywany jest u ludzi w starszym wieku, należy się liczyć z dłuższym powrotem do zdrowia. Pacjenci są pionizowani w 3. czasami 4. dobie po zabiegu. Wyniki leczenia operacyjnego uchodzą za dobre, lecz należy założyć, że efekt przeciwbólowy nie musi być trwały. Często przy szczególnie szerokich zabiegach stabilizacyjnych należy wykonać stabilizację kręgosłupa.

Stabilizator międzykolcowy

Jest to jeden z zabiegów minimalnie inwazyjnych z zastosowaniem implantu. W tym wypadku implant jest wprowadzany pomiędzy wyrostki kolczyste, po uprzednim usunięciu więzadła międzykolczystego. Celem tego zabiegu jest podniesienie i ustabilizowanie kręgosłupa na operowanym odcinku. Stabilizuje to kręgosłup w stawach międzykręgowych i zmniejsza "nacisk" na dysk.

Podstawową cechą tej metody leczniczej jest jej oszczędność i odwracalność. W trakcie zabiegu nie widzimy i nie ingerujemy w struktury nerwowe kręgosłupa. Bardzo podnosi to bezpieczeństwo tego zabiegu. Termin odwracalność oznacza w tym wypadku możliwość usunięcie implantu, lub zastąpienia go innym, bez żadnych skutków ubocznych dla chorego. Podstawowymi wskazaniami do operacji tą metodą są bóle dolnego odcinka kręgosłupa l-s ( popularnie nazywane bólami krzyża, lub lumbalgią) w przebiegu zwężenia kanału kręgowego (stenoza) i czasami umiarkowana dyskopatia z nieznacznym natężeniem bólów korzeniowych.

Zdarza się również, że neurochirurg wykonując zabieg mikrodiscektomii dodatkowo zabezpiecza przestrzeń operowaną stabilizatorem międzykolcowym, choć takie zastosowanie tego typu stabilizatorów jest dyskusyjne.

Zabiegi te są bardzo oszczędzające dla pacjenta i chory może zostać wypisany do domu dobę po operacji

Zabiegi stabilizacyjne

Zabiegi stabilizacyjne to zazwyczaj "ostatnia broń" w walce z bólem w chorobach kręgosłupa. Głównymi wskazaniami do tego typu operacji są m.in. niestabilność kręgosłupa, kręgozmyk, zespoły bólowe w niepowodzeniu leczenia operacyjnego dyskopatii.

Sens tych operacji sprowadza się do wykonania trwałego zespolenia (zrostu kostnego) sąsiadujących kręgów (jednego bądź kilku). Zespolenie to polega na unieruchomieniu kręgosłupa zazwyczaj w dwóch miejscach: tylnej części kręgosłupa (tzw. kolumny tylnej) przy pomocy śrub transpedikularnych (przez nasadowych) i przedniej części kręgosłupa (tzw. kolumna przednia) przy pomocy implantów wprowadzanych do przestrzeni międzykręgowej. Zależnie od rodzaju stabilizacji przedniej kolumny stosuje się nazwy stabilizacji TLIF, PILF, ALIF czy XLIF.

Niezależnie od typu stabilizacji dominuje dziś przekonanie poparte ogromną literaturą, że do pełnego unieruchomienia sąsiadujących kręgów i wyleczenia, należy wykonać stabilizację przedniej i tylnej kolumny (nazywane to jest żargonowo stabilizacją 360 stopni). Operacje tego typu są dużo bardziej rozległe w porównaniu z opisanymi powyżej, ale również i tu można ograniczać ich inwazyjność (np. śruby można wkręcać przezskórnie). Dochodzenie do zdrowia po tego typu operacjach jest znacznie dłuższe od np. mikrodiscektomii.

Operacje dysków szyjnych

Operacje dyskopatii szyjnej w mojej obserwacji wywołują większy strach niż operacje "dyska" lędźwiowego. Nie jest to obawa całkowicie pozbawiona podstaw. Ze względu na budowę anatomiczną kręgosłupa, istnieje (przynajmniej w teorii) większe prawdopodobieństwo spowodowania ciężkich uszkodzeń neurologicznych. Jak jednak dowodzi praktyka, takie powikłania zdarzają się niesłychanie rzadko.

Specyfiką operacji kręgosłupa szyjnego jest pozostawienie każdorazowo implantu w miejsce usuniętego dysku szyjnego, jest to sytuacja istotnie różna od operacji na odcinku lędźwiowym. Istotą zabiegu jest doprowadzenie do zrostu kostnego w chorym odcinku kręgosłupa szyjnego. Obecnie dostępna jest cała grupa implantów ruchomych tzw. sztucznych dysków, jednak ich zastosowanie jest wąskie i według dostępnej literatury - ciągle dyskutowane.

Analogicznie do operacji lędźwiowych, powinno się uwzględniać techniki minimalnie inwazyjne czy mikrochirurgiczne. W wypadkach szczególnie zaawansowanych chorób zwyrodnieniowych zachodzi potrzeba poszerzania operacji i usuwania trzonów kręgów, jednak to dość rzadkie sytuacje.

Zabiegi endoskopowe

Obecnie zaczynają być "modne" zabiegi endoskopowe. Do usunięcia wypukliny dysku stosuje się narzędzia endoskopowe. Są to specjalne "rurki-tuby", przez które wprowadzamy odpowiednie narzędzia. Jest to podobna sytuacja do endoskopowych zabiegów w jamie brzusznej (np. usunięcie pęcherzyka żółciowego przez laparoskop).

W środowisku neurochirurgów trwa dyskusja o wartości tej metody. Jak się wydaje, opanowanie tego sposobu operacji jest długotrwałym procesem. "Przestawienie się" z typowych zabiegów zarówno klasycznych, jak i również mikrochirurgicznych jest trudne i obarczone długotrwałymi szkoleniami.

Mikrodiscektomia czyli mikrochirurgiczne usunięcie wypukliny dysku jest na chwilę obecną tzw. złotym standardem. Dostępna literatura nie jest w stanie wykazać przewagi zabiegów laparoskopowych nad zabiegami mikrochirurgicznymi. Należy jednak założyć, że jest to metoda przyszłościowa, związana z ogólną tendencją medycyny do ograniczania inwazyjności.

Nukleoplastyka przezskórna

Zabieg zniszczenia części jądra miażdżystego dysku przy pomocy: lasera, mikrofal, etc. Zależnie od sposobów niszczenia dysku różnie nazywają się te systemy operacyjne np. EDET. Zamierzenie zabiegu polega na zmniejszeniu ciśnienia wewnątrz dyskowego i, co za tym idzie, zmniejszenie dolegliwości. Należy uczciwie powiedzieć, że z różnych rodzajów zabiegów ten rodzaj jest najbardziej kontrowersyjny. Istnieje duża liczba publikacji jednoznacznie określających to postępowanie jako całkowicie nieskuteczne. Osobiście podzielam w całości ten pogląd.